Po jetojmë në një periudhë të karakterizuar nga cenueshmëria digjitale dhe paqëndrueshmëria gjeopolitike. Në këtë kontekst, siguria kibernetike nuk është më thjesht çështje e qëndrueshmërisë kombëtare, por përbën një dimension thelbësor të procesit të integrimit europian në rajonin tonë. Për gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor (WB6), domosdoshmëria për t’u përafruar me kuadrin e Bashkimit Europian për sigurinë kibernetike nuk është thjesht teknike – është ekzistenciale.
Gjatë këtij viti, organizuam tryeza politike në Tiranë, Berlin dhe Bruksel për të diskutuar se si Ballkani Perëndimor mund të afrohet më shumë me mekanizmat dhe politikat e BE-së për sigurinë kibernetike. Në secilën prej këtyre tryezave, pjesëmarrësit shprehën një thirrje të përbashkët drejtuar Bashkimit Europian: të ndërmarrë një hap të guximshëm dhe strategjik – të mundësojë integrimin e fazuar të WB6 në Agjencinë e Bashkimit Europian për Sigurinë Kibernetike (ENISA). Ky proces duhet të nisë me dhënien e statusit të vëzhguesit dhe me zhvillimin e një harte të qartë drejt anëtarësimit të plotë.
BE-ja e ka pranuar tashmë se tranzicioni digjital është në zemër të së ardhmes së saj. Përmes nismave si “Growth Facility” për Ballkanin Perëndimor, është theksuar se qëndrueshmëria digjitale e rajonit është kyçe për konvergjencën me BE-në. Por, ndonëse retorika e njeh sfidën digjitale, instrumentet e integrimit në fushën e sigurisë kibernetike duhet të jenë të hapura për vendet kandidate. ENISA, si aktor kritik në mbrojtjen e infrastrukturës digjitale të BE-së, aktualisht nuk ofron një rrugë formale për pjesëmarrjen e WB6, përveç bashkëpunimit me vende të treta. Kjo nuk do të thotë se nuk ka bashkëpunim mes ENISA-s dhe vendeve të WB6; përkundrazi, drejtuesit e ENISA kanë qenë shumë aktivë në mbështetjen e rajonit. Megjithatë, kjo marrëdhënie duhet thelluar. Duke qenë se BE-ja po kërkon ide për avancimin e integrimit gradual, ENISA është opsioni i duhur – është logjike dhe me përfitim të ndërsjellë.
Një mundësi e rëndësishme ndodhet aktualisht në tryezë: Komisioni Europian po rishikon Aktin e Sigurisë Kibernetike të BE-së, i cili përcakton mandatin, fushëveprimin dhe strukturën e ENISA-s. Ky është momenti i duhur për të përfshirë dispozita ligjore që mundësojnë dhënien e statusit të vëzhguesit për vendet kandidate. Një ndryshim i tillë jo vetëm që do të pasqyronte realitetin gjeopolitik të zgjerimit, por gjithashtu do t’i jepte WB6 mundësinë të kontribuojë në qëndrueshmërinë kibernetike të Europës – që tani, jo vetëm pas anëtarësimit.
Ballkani Perëndimor nuk ndodhet në periferi të digjitalizimit europian – është në zemër të tij. Incidentet kibernetike në një pjesë të Europës nuk janë kurrë thjesht lokale. Sulmet kibernetike të vitit 2022 ndaj Shqipërisë ishin një alarm për të gjithë rajonin, duke treguar se aktorët keqdashës përfitojnë nga boshllëqet institucionale dhe cenueshmëritë rajonale. Fragmentimi i kapaciteteve në fushën e sigurisë kibernetike në WB6 rrit ekspozimin e gjithë kontinentit.
Ajo që rajoni ka nevojë sot është integrimi operacional. Sa i përket marrëdhënieve të avancuara me ENISA dhe statusit të vëzhguesit, kjo do të thotë pjesëmarrje në rrjetet e njohurive të ENISA-s, kontribut në kornizën e certifikimit dhe përafrim me standardet e saj për përgjigje ndaj incidenteve. Integrimi i fazuar në ENISA është mënyra më efektive për të forcuar dhe zhvilluar kapacitetin e rajonit për të parandaluar, zbuluar dhe për t’u përgjigjur ndaj kërcënimeve kibernetike, duke promovuar në të njëjtën kohë konvergjencën ligjore dhe institucionale me normat e BE-së. Udhëheqësit e BE-së dhe vendeve anëtare kanë shprehur mbështetje për integrimin gradual – dhe në këtë kontekst, ENISA është zgjedhja më e logjikshme.
Vendet e rajonit janë të gatshme. Shumica prej tyre kanë krijuar tashmë agjenci kombëtare për sigurinë kibernetike dhe kanë miratuar strategji të përafruara me Direktivën për Sigurinë e Rrjeteve dhe Informacionit (NIS) të BE-së. Por përafrimi me Aktin për Sigurinë Kibernetike të BE-së dhe pjesëmarrja e kuptimplotë në punën e ENISA-s kërkon më shumë sesa reforma të brendshme – kërkon akses.
Ne propozojmë një qasje në tre faza:
1. BE-ja duhet të ndryshojë Aktin e Sigurisë Kibernetike për të lejuar dhënien e statusit të vëzhguesit për vendet e WB6 që plotësojnë kriteret bazë ligjore dhe institucionale – një model që tashmë ekziston për vendet e EEA si Norvegjia dhe Islanda.
2. ENISA dhe Komisioni Europian duhet të kryejnë vlerësime të fizibilitetit dhe të ofrojnë mbështetje teknike për të ndihmuar WB6-në të arrijë standardet e nevojshme.
3. Duhet të hartohet një plan i qartë drejt anëtarësimit të plotë, i lidhur me përparimin e secilit vend në procesin e anëtarësimit në BE dhe përafrimin me standardet e ENISA-s.
Në kuadër të nismës IGNITA, të mbështetur nga Fondacionet e Shoqërisë së Hapur – Ballkani Perëndimor, Qendra Kosovare për Studime të Sigurisë (QKSS) ka publikuar një dokument politik mbi ENISA-n, ku paraqitet në detaje kjo hartë rruge, gjendja aktuale në WB6 për sa i përket sigurisë kibernetike, hapat që duhen ndërmarrë për të qenë të gatshëm për statusin e vëzhguesit, si dhe argumentet pse ky status duhet të mundësohet.
Ky integrim duhet të jetë i barabartë në të gjithë rajonin. Marrëveshjet bilaterale të fragmentuara do të përforconin pabarazitë ekzistuese. Në vend të kësaj, BE-ja duhet të ndjekë një qasje koherente rajonale, duke ndërtuar mbi dinamikën e Procesit të Berlinit dhe prioritetet e përbashkëta të identifikuara në kuadrin e Reformës dhe Mekanizmit të Rritjes. Konkluzionet e udhëheqësve nga Samiti i Procesit të Berlinit në Tiranë në vitin 2023 mbështesin integrimin e Ballkanit Perëndimor në kuadrot e sigurisë kibernetike të BE-së.
Nga këndvështrimi i BE-së, integrimi i fazuar i WB6 në ENISA do të përforconte konkretësinë e angazhimit për zgjerim. Do të ishte gjithashtu një hap praktik drejt rritjes së qëndrueshmërisë, duke ulur sipërfaqen e rrezikut të Tregut Unik Digjital të Europës. Siguria kibernetike është nga natyra e saj transnacionale – prandaj edhe qeverisja e saj duhet të jetë e tillë.
Për ta bërë të qartë: nuk po kërkojmë rrugë të shkurtuara. Integrimi në ENISA duhet të fitohet përmes reformave dhe përafrimit me normat e BE-së. Por, BE-ja nga ana e saj duhet të hapë derën dhe të tregojë se përputhshmëria do të shpërblehet me pjesëmarrje.
Për WB6, bashkimi me ENISA-n do të institucionalizonte bashkëpunimin, do të përforconte një kulturë të standardeve dhe do të nxitë llogaridhënie të ndërsjellë në një fushë ku margjinat për gabime janë gjithnjë e më të vogla. Gjithashtu, do të dërgonte një mesazh të fortë për qytetarët e rajonit tonë: integrimi europian po ndodh, në sektorë konkretë, është i prekshëm dhe është një proces i gjallë që jep rezultate.
Ndërsa Komisioni Europian shtyn përpara zbatimin e Reformës dhe Mekanizmit të Rritjes dhe rishikon Aktin e Sigurisë Kibernetike, momenti për të vepruar është tani. Integrimi në fushën e sigurisë kibernetike për Ballkanin Perëndimor duhet të nisë me ura institucionale. ENISA është pika ideale e nisjes.
*Ky artikull është material i publikuar në European Western Balkans, opinion nga Dr Igli Tafa dhe Mentor Vrajolli: https://europeanwesternbalkans.com/2025/07/11/53121/